Umowy majątkowe małżeńskie

W drodze umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego małżonkowie lub przyszli małżonkowie mogą odstąpić od ustawowego ustroju wspólności majątkowej i zastąpić go umownym ustrojem rozszerzonej wspólności majątkowej, ograniczonej wspólności majątkowej, rozdzielności majątkowej albo rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Umowne ustroje majątkowe wychodzą naprzeciw oczekiwaniom małżonków, którzy pragną samodzielnie określić optymalny dla ich indywidualnych relacji  ustrój majątkowy. Pozwalają ograniczać ryzyko oraz trudności w zarządzaniu majątkiem w razie prowadzenia działalności gospodarczej, która stanowi źródło utrzymania znacznej części polskich rodzin.

Umowa majątkowa może „poprzedzać zawarcie małżeństwa” lub zostać zawarta w czasie trwania związku. W tym pierwszym wypadku skutek może wywołać dopiero od chwili zawarcia małżeństwa.

Należy również pamiętać, że umowa majątkowa może być w każdym czasie zmieniona lub rozwiązana, a w obu wskazanych wyżej sytuacjach potrzebna jest forma aktu notarialnego

Zazwyczaj w stosunkach majątkowych między małżonkami obowiązuje wspólność ustawowa, można jednak wyróżnić cztery rodzaje umów majątkowych małżeńskich:

1. Rozdzielność majątkowa

Na mocy umowy majątkowej strony mogą postanowić, że będzie obowiązywała ich rozdzielność majątkowa. Jeżeli umowa stanie się skuteczna z chwilą zawarcia małżeństwa, majątek wspólny małżonków nie powstanie. W razie zawarcia umowy w trakcie trwania małżeństwa ustanie dotychczasowy ustrój majątkowy, a strony obowiązywała będzie rozdzielność majątkowa. W ustroju rozdzielności majątkowej każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek, który nabył przed zawarcie umowy, jak i majątek nabyty później. Każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem.

Wraz z zawarciem umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową małżonkowie mogą dokonać podziału majątku wspólnego. Wówczas do majątku każdego z małżonków wejdą konkretne przedmioty majątkowe (prawa), które przypadły im w wyniku podziału.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej nie wpływa na prawo dziedziczenia po małżonku

Zawarcie umowy ustanawiającej ustrój rozdzielności majątkowej nie wyłącza możliwości wspólnego nabywania przez małżonków rzeczy lub praw – dojdzie wówczas do powstania współwłasności rzeczy lub praw, a udział ułamkowy każdego z małżonków wejdzie do jego odrębnego majątku.

2. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Małżonkowie mogą w drodze umowy majątkowej ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. W czasie trwania tego ustroju stosunki między małżonkami układają się tak, jak w ustroju rozdzielności majątkowej. Specyfika omawianego ustroju aktualizuje się z chwilą jego ustania. Wówczas małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej

3. Umowa rozszerzająca wspólność ustawową

Na mocy umowy rozszerzającej wspólność ustawową strony mogą przewidzieć, że do majątku wspólnego wejdą przedmioty majątkowe, które w ustroju ustawowym, należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Wspólność majątkowa może być rozszerzona o:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej z wyłączeniem: przedmiotów majątkowych, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny; praw majątkowych, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; praw niezbywalnych, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków

2)przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

3)przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, ale już nie wierzytelności o te przedmioty;

4)wymagalne wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

5)przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

6)prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

7)przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego.

4. Umowa ograniczająca wspólność ustawową

Na mocy umowy ograniczającej wspólność ustawową strony mogą przewidzieć, że do majątku wspólnego małżonków nie wejdą przedmioty majątkowe, które do tego majątku weszłyby w ustawowym ustroju majątkowym. Ze wspólności można wyłączyć m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, dochody z majątku osobistego każdego z małżonków. Należy pamiętać, że małżonkowie nie mają, w tym zakresie pełnej swobody, a mianowicie umowa taka nie może  wykluczać tych składników majątku, które na mocy prawa stanowią majątek obojga małżonków, nie może doprowadzić do tego, że majątek przestanie istnieć, a także nie może naruszać postanowień art. 3531 Kodeksu cywilnego